Świętokrzyski Park Narodowy położony jest w południowo-wschodniej część Wyżyny Małopolskiej, na obszarze określanym jako Kraina Świętokrzyska. Park obejmuje tylko niewielki fragment Gór Świętokrzyskich. Obecnie teren Parku zajmuje obszar 7626,45 ha, a jego otulina 20786,07 ha.

Trochę historii

Idea objęcia ochroną terenu Łysogór rozwijała się od początku XX wieku. Inicjatywę tą zapoczątkowało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze – Komisja Ochrony Zabytków Przyrody, zgłaszając w 1908 roku postulat utworzenia w Łysogórach rezerwatu przyrody. Rozpoczął się trwający prawie pół wieku okres starań społecznych o utworzenie na tym terenie parku narodowego. W 1920 r. utworzono pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat ścisły na Chełmowej Górze, obejmujący kompleks lasu z naturalnym stanowiskiem  modrzewia polskiego. W  1924 r. utworzono dwa kolejne rezerwaty: na Łysej Górze i Łysicy, a w 1933 r. jeden - na Miejskiej Górze koło Bodzentyna. Po drugiej wojnie światowej kontynuowano starania o objęcie ochroną tego terenu zakończone w 1950 roku utworzeniem Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W 1996 roku poszerzono obszar  Parku o cześć Pasma Klonowskiego i  kserotermiczną Skarpę Zapusty.

Historia w kamieniu zapisana

Zasadnicza część Świętokrzyskiego Parku Narodowego obejmuje Pasmo Łysogórskie - najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich z najwyższymi szczytami:  Łysicą (612 m n.p.m.), Agatką (608 m n.p.m.) oraz  Łysą Górą (595 m n.p.m.). Obszar Parku obejmuje ponadto część Pasma Klonowskiego z górami: Psarską (412 m n.p.m.), Miejską (423 m n.p.m.) i Bukową (467 m n.p.m.), część Pasma Pokrzywiańskiego z Chełmową Górą (347 m n.p.m.),  część Doliny Wilkowskiej i Dębniańskiej oraz enklawę leśną Serwis-Dąbrowa a także Skarpę Zapusty. Pasmo Łysogórskie zbudowane jest z kambryjskich skał osadowych (piaskowców kwarcytowych, łupków). Przemierzając teren Parku należy uzmysłowić sobie, że poruszamy się po skałach paleozoicznych mających ponad 500 mln lat. Starsze skały występujące na powierzchni, a nie pod przykryciem skał młodszych bądź osadów lodowcowych występują w Polsce poza Górami Świętokrzyskimi tylko w Sudetach. Z takich samych skał zbudowane są słynne gołoborza. Nazwa gołoborze tj. „gołe od boru” oznacza charakterystyczne rumowiska skalne występujące na zboczach Łysogór. Powstały one w plejstocenie  w wyniki wietrzenia mrozowego. W granicach Parku oprócz gołoborzy zobaczyć możemy również wychodnie skalne na Bukowej Górze w Paśmie Klonowskim czy przed bramą klasztorną na Świętym Krzyżu

Lasy i drugie życie drzewa

Na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego dominują lasy stanowiące blisko 95% jego powierzchni, ponadto występują łąki (4,5%), gołoborza, wody powierzchniowe, użytki rolne i in. (łącznie ok. 0,5%).  Wędrując szlakami Świętokrzyskiego Parku Narodowego zwróćmy uwagę na miejsca w lesie, w których występuje znaczna ilość drzew starych, porośniętych owocnikami nadrzewnych grzybów (hub), martwych stojących lub powalonych (np. przez wiatr). Spróbujmy ocenić bogactwo zaobserwowanych tam zwierząt (zarówno bezkręgowców jak i kręgowców, w tym w szczególności ptaków), a także roślin (np. mchów porastających butwiejące kłody) czy grzybów. Z pewnością dojdziemy wówczas do wniosku, że las z dużą ilością starych, obumierających i martwych drzew, tętni nadzwyczaj intensywnym życiem – bogatszym i bardziej różnorodnym niż las, w którym takich drzew jest mało lub brak ich całkowicie.

Naturalne ekosystemy – obszary ochrony ścisłej

Obszary ochrony ścisłej to obszar wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, pozostawione swobodnemu oddziaływaniu sił przyrody. Na terenie Parku jest pięć takich obszarów.
„Chełmowa Góra” – 13,2 ha. Utworzony z chwilą powstania ŚPN (na części utworzonego w 1920 r. rezerwatu przyrody o tej samej nazwie), w celu ochrony naturalnych stanowisk modrzewia polskiego - Larix decidua ssp. polonica. Występują w nim głównie lasy grądowe i bory mieszane z dużym udziałem starych osobników modrzewia polskiego, w większości o szablastym pokroju strzały. „Święty Krzyż” – 476,9 ha. Utworzony z chwilą powstania ŚPN (objął utworzony w 1924 r. rezerwat przyrody o tej samej nazwie). Występują w nim głównie: buczyna karpacka, jedlina polska i grądy, a także jaworzyna karpacka i jarzębina świętokrzyska, charakteryzujące się wysokim stopniem naturalności. Bardzo cennym elementem są rozległe piargi krzemianowe zbudowane z kambryjskich piaskowców kwarcytowych, zwane gołoborzami.„Łysica” – 1186,4 ha. Utworzony z chwilą powstania ŚPN (objął utworzony w 1924 r., znacznie mniejszy powierzchniowo rezerwat przyrody o tej samej nazwie). Pod względem przyrodniczym podobny do obszaru ochrony ścisłej „Święty Krzyż”. Występują tu między innymi bory jodłowe, buczyny i grądy oraz gołoborza. „Czarny Las” – 26,5 ha. Utworzony w 1954 r. Występują w nim lasy mieszane, głównie grądy z udziałem dębu szypułkowego, jodły, lipy drobnolistnej, miejscami buka i olszy czarnej, a także olsy i łęgi. „Mokry Bór” – 37,9 ha. Utworzony w 1954 r. Obejmuje on jedyne w Parku, niewielkie obszary bagiennego boru trzcinnikowego oraz boru bagiennego i boru świeżego. Występują tu również torfowiska wysokie i przejściowe. Natura 2000

Na terenie ŚPN w ramach europejskiej sieci Natura 2000 utworzono specjalnym obszarze ochronny  siedlisk (SOO) „Łysogóry” (kod obszaru: PLH260002). Obszar SOO „Łysogóry” zatwierdzony w listopadzie 2007 r. przez Komisję Europejską (5573,6 ha - nieobejmujący całego ŚPN) został zgłoszony do poszerzenia  w Komisji Europejskiej w październiku 2009 r. Powierzchnia zgłoszonego obszaru wynosi 8081 ha,  a poszerzenie obejmuje między innymi część Pasma Klonowskiego, Doliny Wilkowskiej, Chełmową Górę i Las Serwis, a także leżące poza ŚPN: rezerwat przyrody „Wąwóz w Skałach” wraz z jego otoczeniem, fragmenty siedlisk szuwarowych i bagiennych w Dolinie Wilkowskiej, fragmenty doliny rzeki Pokrzywianki (wraz z rzeką) oraz niewielkie fragmenty lasów Nadleśnictwa Zagnańsk graniczące z ŚPN.